In een essay waarin hij pleit voor het beschermen van de andersdenkenden, schetst één van de oprichters van het investeringsfonds voor startups Y Combinator, Paul Graham, een matrix met vier typen mensen[1]. Deze typen zijn het resultaat van twee keer twee karaktereigenschappen: passief tegenover agressief en conventioneel tegenover onafhankelijk. De typen passen op een matrix en samen zijn ze volgens Graham de kwadranten van verschillende vormen van conformisme, oftewel de mate waarin een individu haar of zijn gedrag aanpast aan de opvattingen van een groep. Deze kwadranten zou je ook kunnen bepalen op basis van de persoonlijkheidstypen extravert en introvert ten opzichte van meer of minder risicomijdend gedrag.
Conservatieven
In de linkerbovenhoek van het model van Graham staat het type mensen dat agressief conventioneel is. Het zijn de mensen die anderen wijzen op de regels en dat die moeten worden nageleefd. Deze groep mensen zou, volgens Graham, goed als strijdkreet hebben dat ze andersdenkenden willen elimineren, met woorden of daden. Het is een conservatieve groep.
Schapen
In de zelfde kolom van conventionele mensen is er een groep met een passieve inslag. Graham definieert ze als schapen. Ze maken zich vooral druk om wat de buren van ze denken. Dezelfde regels zijn belangrijk, maar in plaats van anderen erop te wijzen, maken ze zich vooral druk dat ze zelf de regels opvolgen. Deze groep vindt het belangrijk om in de pas te lopen met heersende opvattingen in een groep.
Stukken ondeugd
Aan de andere kant van het model zijn er ook passieve en agressieve mensen, maar met een onafhankelijkere kijk op de wereld. Agressief onafhankelijke personen hebben als gemeenschappelijke eigenschap dat ze zo’n beetje iedere regel betwisten en vooral het tegenovergestelde doen van wat ze wordt opgedragen of wat er van ze wordt verwacht in een groep. Als kind zijn ze vaak ondeugend, om erachter te komen wat de grenzen van regels zijn en om nieuwe regels voor te stellen. Graham noemt als mogelijke strijdkreet voor deze groep de opmerking die Galileo Galilei maakte toen hij van de kerk zijn bewering dat de aarde om de zon draait moest terugnemen: Eppur si muove wat ‘en toch beweegt het’, betekent. Een klassiek ‘en toch heb ik gelijk (wat jullie er ook van vinden)’.
Dromers
Er zijn ook passief onafhankelijke mensen, dat zijn dromers. Ze weten soms niet eens wat de regels zijn, omdat de groepsregels ze niet zoveel boeien. Ze vinden het niet belangrijk om zich eraan te houden noch om anderen erop te wijzen, maar ze voelen zich ook niet geroepen om actief tegen de stroom in te zwemmen. Ze worden liever met rust gelaten zodat ze hun eigen regels kunnen bedenken, zonder daar confrontaties mee aan te gaan. Een lijfspreuk zou ‘kijk maar even’ kunnen zijn, omdat ze het belangrijk vinden dat iedereen maar moet doen wat hij of zij wil.
Niet ieder individu op de wereld heeft een vast plekje in één van de vier bovenstaande kwadranten. Het is niet het één of het ander en personen kunnen eigenschappen hebben van verschillende kwadranten. Bovendien zijn karaktereigenschappen soms situatie- en (sociale)contextafhankelijk. De ene persoon kan zich zeer conventioneel opstellen in de ene situatie (of wereld) en onafhankelijk opereren in de andere. Maar Graham zegt dat, omdat iemands kwadrant persoonsgebonden is, het niet uitmaakt in wat voor soort groep iemand opereert. Hij haalt een voorbeeld van Robert George, een professor aan de Princetonuniversiteit aan, die schreef:
Ik vraag studenten soms wat hun standpunt over slavernij zou zijn geweest als ze wit waren geweest en vóór de afschaffing in het Zuiden (van de Verenigde Staten) woonden. Raad eens? Ze zouden allemaal abolitionisten zijn geweest! Ze zouden allemaal dapper hebben geprotesteerd tegen de slavernij en er onvermoeibaar tegen hebben gewerkt.
Maar natuurlijk is dat niet zo. Er is een grote kans dat de conventionelen van nu ook toen conventionelen waren geweest en passief of agressief waren geweest in het vasthouden aan geldende regels en gebruiken in een groep. Het is precies hierom een verstandig idee om de onafhankelijken te beschermen, ook al gaan ze nu in tegen wat zo normaal lijkt. Het is namelijk ook vrij arrogant om te bedenken dat we precies nu op het eindpunt zijn van onze ontwikkeling als groep(en). Voornamelijk de agressieve onafhankelijken zullen de status quo blijven betwisten, tot er weer een nieuwe status quo is, die in de toekomst weer door een andere, nieuwe, groep (agressieve) onafhankelijken betwist en bevochten zal worden.
Veruit de meeste mensen in de meeste groepen zijn conventionelen. Jij en ik ook. Het is toch ook fijn als een samenleving of groep werkt volgens bepaalde regels die worden nageleefd? Dat geeft rust, het zorgt ervoor dat vreemden met elkaar kunnen samenwerken en het is vredig. Maar geen enkele status quo is een eindpunt. Er zal nooit een situatie zijn waarin je met een opgeruimd hoofd zonder zorgen een latte kunt kopen en die met een intense glimlach zult opdrinken zonder dat er iets mankeert aan deze activiteit. En dan is dit nog het meest banale voorbeeld. Geen enkele samenleving is (nog) perfect en zal dat ook nooit zijn.
We hebben mensen in alle vier de kwadranten nodig. We hebben mensen nodig die zich aan de regels houden die we met z’n allen hebben afgesproken. We hebben mensen nodig die anderen erop wijzen dat er regels zijn. We hebben zelfs mensen nodig die (soms) anderen erbij naaien als ze de boel verkloten. Maar we hebben óók mensen nodig die er vól tegenin gaan. In het openbaar, agressief, of met zichzelf, passief. Protesten, met welk doel dan ook, moeten worden geoorloofd. Al was het alleen maar om daarmee te bewijzen dat alles betwist mág worden. De onafhankelijken zijn degenen die de nieuwe wereld vormgeven, zowel in slechte als in goede zin. Het zijn niet de schapen die ervoor zorgen dat de wereld hetzelfde blijft. Die doen alleen massaal het verkeerde als er geen onafhankelijk persoon een voorbeeld schetst waar ze achteraan kunnen lopen (of wanneer een onafhankelijk persoon het verkeerde voorbeeld schetst).
Er is een verschil tussen hoe de wereld is en hoe die hoort te zijn. En omdat we van tevoren niet weten wat het goede is, moeten we álle onafhankelijken beschermen.
